સંબંધો સ્વાર્થ સાથે બંધાયેલા: પરિવર્તનશીલ માનવવ્યવહાર પર ચર્ચા
માનવ જીવનમાં સંબંધોનું સ્વરૂપ ક્યારેય સ્થિર રહેતું નથી. મિત્રતા અને દુશ્મનાવટ બંને પરિસ્થિતિઓ, હિત અને સમય પ્રમાણે બદલાતી રહેતી માનસિક સ્થિતિઓ છે. સંસ્કૃતના એક જાણીતા શ્લોકમાં આ બાબત સ્પષ્ટ રીતે વ્યક્ત થાય છે:
“कश्चित् कस्यचिन्मित्रं, न कश्चित् कस्यचित् रिपुः।
अर्थतस्तु निबध्यन्ते, मित्राणि रिपवस्तथा॥”
અર્થાત માનવજાતિના મોટા ભાગના સંબંધો હેતુ, લાભ અને હિતના દોરાથી બંધાયેલા હોય છે. જીવનમાં કોઈ પણ વ્યક્તિ કાયમનો મિત્ર કે કાયમનો શત્રુ નથી બનતો. પરિસ્થિતિઓમાં ફેરફાર આવે ત્યારે સંબંધોનું સ્વરૂપ પણ બદલાઈ શકે છે.
સામાજિક પ્રશ્નોમાં સંશોધન કરતા પ્રવર્તી સમાજશાસ્ત્રીઓ માને છે કે સમાનતા, પરસ્પર માન સમ્માન અને વિશ્વાસના અભાવે સંબંધોમાં વિખવાદો વધે છે. સ્વાર્થની લાગણી જ્યારે કેન્દ્રસ્થાને આવે છે, ત્યારે મિત્રતા દ્વેષમાં પણ ફેરવાઈ શકે છે.
વિચારવિમર્શકારોનું માનવું છે કે સ્વસ્થ સમાજ માટે સમત્વ ભાવ અવશ્યક છે. વ્યક્તિએ કોઈને અતિશય નજીક કે અતિશય દૂર રાખવાની જગ્યાએ, સમચિત વર્તન અપનાવવું જોઈએ. સાચો મિત્ર તે જ કહેવાય જે સુખમાં સાથે રહે, પરંતુ મુશ્કેલીના સમયમાં પણ છોડીને ન જાય.
માનવ સંબંધોની આ ચંચળતા જીવનને શીખવાડે છે કે કોઈને શાશ્વત મિત્ર કે શત્રુ ન ગણી શકાય. સમય અને પરિસ્થિતિઓ પ્રમાણે બધું રૂપાંતર પામે છે. આ સમજ જીવનમાં સકારાત્મકતા અને શાંતિ સ્થાપવામાં મદદરૂપ થાય છે.