ગોકુલ અષ્ટમી, જેને જન્માષ્ટમી પણ કહેવામાં આવે છે, હિંદુ ધર્મના સૌથી પાવન અને લોકપ્રિય તહેવારોમાંનો એક છે. આ પર્વ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના જન્મ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. શ્રીકૃષ્ણનો જન્મ ભાદ્રપદ મહિનાની કૃષ્ણ પક્ષની અષ્ટમી તિથીએ, મધરાત્રીના સમયે, મથુરામાં દેવકી અને વસુદેવના ગર્ભેથી થયો હતો.
પાછળની કથા
પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, મથુરાના નૃપ કન્સ પોતાની બહેન દેવકીના લગ્ન સમયે જાણે છે કે દેવકીનો આઠમો પુત્ર તેની હત્યા કરશે. આ ભવિષ્યવાણીથી ભયભીત કન્સે દેવકી અને વસુદેવને કેદખાનામાં બંધ કરી દીધા અને એક પછી એક તેમના સાત સંતાનોની હત્યા કરી નાખી. પરંતુ જ્યારે આઠમો પુત્ર – શ્રીકૃષ્ણનો જન્મ થયો, ત્યારે દિવ્ય ચમત્કારોથી કેદખાનાના દરવાજા ખુલી ગયા, સિપાઈઓ નિંદ્રામાં ચાલ્યા ગયા અને યમુના નદી પોતાના પ્રવાહને રોકીને વસુદેવને ગોકુલ પહોંચાડવા દેતી રહી. ત્યાં વસુદેવે નંદબાબાના ઘરમાં જન્મેલી કન્યા સાથે શ્રીકૃષ્ણની બદલી કરી દીધી.
ગોકુલમાં બાળલીલા
ગોકુલમાં શ્રીકૃષ્ણે પોતાના બાળપણમાં અદ્દભુત લીલાઓ કરી — માખણચોરી, ગોપીઓ સાથે રમણ, ગોવર્ધન ઉઠાવવો, કાલિયાને દંડ આપવો અને ગામવાસીઓને રક્ષણ આપવું. શ્રીકૃષ્ણના આ તમામ કાર્યોમાં ધર્મની સ્થાપના, અધીર્મનો નાશ અને ભક્તોના કલ્યાણનો સંદેશ છે.
ગોકુલ અષ્ટમીનું ધાર્મિક મહત્વ
ગોકુલ અષ્ટમીનો તહેવાર માત્ર એક જન્મદિન નહીં, પણ ભગવાનના અવતારના હેતુનું સ્મરણ છે —
દુષ્ટશક્તિઓનો નાશ
સત્ય અને ધર્મની સ્થાપના
ભક્તોના જીવનમાં આનંદ અને પ્રેમ લાવવો
કરુણા, ભક્તિ અને નિષ્કામ સેવા પ્રેરિત કરવી
ઉજવણીની રીત
આ દિવસે મંદિરોમાં શ્રીકૃષ્ણની મૂર્તિને સુંદર રીતે શણગારવામાં આવે છે. ભક્તો ઉપવાસ રાખે છે અને મધરાત્રીના શ્રીકૃષ્ણનો જન્મોત્સવ ધૂમધામથી ઉજવે છે. ગોકુલમાં દહીં-હાંડીનું આયોજન થાય છે, જેમાં યુવાનો પિરામિડ બનાવી હાંડી ફોડી દે છે — જે શ્રીકૃષ્ણની માખણચોરીની મોજમસ્તીને યાદ કરાવે છે.
સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્વ
ગોકુલ અષ્ટમી લોકોમાં એકતા, ભક્તિ અને આનંદનો સંદેશ આપે છે. વિવિધ ગામો અને શહેરોમાં મેળા, ઝાંખીઓ અને ભજન-કીર્તનના કાર્યક્રમો યોજાય છે. આ તહેવાર સમાજમાં ભક્તિભાવ વધારવા અને સાંસ્કૃતિક વારસાને જીવંત રાખવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
અર્થાત્, ગોકુલ અષ્ટમી એ માત્ર એક તહેવાર નથી, પરંતુ ભક્તિ, પ્રેમ, સત્ય અને ધર્મના માર્ગે ચાલવાનો પ્રેરણાદાયી પર્વ છે, જે આપણને ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના જીવનમાંથી અનેક મૂલ્યો શીખવે છે.